Laiklik ve Diyanet

5
Mehmet Gündoğdu
Latest posts by Mehmet Gündoğdu (see all)

Son zamanlarda Diyanet İşleri Başkanı sayın Ali Erbaş’ın sosyal medyada mesajları yayımlanması üzerine   yeniden laiklik konusu gündeme geldi. Bizde bu önemli konuyu ele alarak bir değerlendirme yaptık.

Tanım

Türkçemizde kullanılan “laik” kelimesi; Yunanca’da “laikos” tabiri önce Latince ’ye daha sonra Fransızca ’ya ve Fransızca’ya intikal etmiş biçiminden Türkçeye geçmiştir.

Eski Yunan toplumunda sıradan halk kesimini ifade eden laik kavramı, hıristiyan Batı dünyasının toplum yapısında kilise örgütünde görevli olmayan halk kesimi için kullanılmıştır.

Laiklik Fransız İhtilâli’nden sonra devlet yapılanmasında kendini göstermiş ve çağdaş toplumların siyasal ve yönetsel örgütlenmelerinde bir amaç mevkiine çıkmıştır.

En genel anlamı ile “din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması” olarak ifade edilen laiklik, çeşitli açılardan farklı şekillerde tanımlanmaktadır.

Kimi yazarlar, büyük ölçüde pozitivist bir yaklaşımla meseleyi din-akıl ve din-bilim karşıtlığı çerçevesinde görerek, inanç yerine, aklın egemenliğinin konulmasını ifade ederek; kanunlar yapılırken dinî kuralların dışında kalınıp akla, bilime ve toplumun ve çağın ihtiyaç ve gerçeklerine dayanılması anlamında “felsefî laiklik” tanımını yapmışlar;

Bazıları da, Devlet ile dinin birbirine karışmaması anlamında “hukukî laiklik” tanımını esas almışlardır.

Laik devlet yönetimi

Bugün dünyada tartışılan husus siyasî iktidarın, dinî iktidardan ayrılması biçiminde ifade edilen  laikliğin anlam ve sınırlarının ne olduğudur.

Hukukçular nezdinde kabul gören genel anlayışa göre laik devlet:  Bütün vatandaşların dinî akîdelerine hürmet eden; fakat hiçbir dini, diğer dinlere tercih etmeyen; her dine karşı aynı muameleyi yapan; din ve itikad sahasını fertlerin özel işi telakki ettiği için, din işlerine müdahale etmeyen; hiçbir dini menetmediği gibi hiçbir dinin millete hakim olması için herhangi bir yardım ve destek sağlamayan;  dinlere karşı tarafsız kalan devlettir.

Laiklik dini bir kavram olmayıp bilakis devlete ait bir kavram olması, devletin laik olabileceği fakat fertlerin laik olamayacağı fikri de bu temele dayanır.

Ali Fuat Başgil’e göre: “Laik devlet, dinî akîde ve esaslara dayanmayan devlettir. Bu sistemde devlet ve din ilişkilerinde bir denge ve paralellik vardır; Din ve devlet (ayrı, ayrı) özerk olup, biri diğerine bağlanamaz”.

Laiklik uygulamasının İslamda karşılığı var mıdır?

Esasen İslamın kaynakları Kur’an ve sahih sünnet’e bakıldığı zaman, din seçimi, dini inançların korunması ve inanç özgürlüğü açısından laiklik kavramın ve uygulamalarının aslında İslamda varlığı açıkça görülecektir. Çünkü İslama göre; Hiç kimse bir dine girmeye veya inanmaya zorlanamaz.

İslâm’dan önce Medine de ensar kadınlarından birinin çocuğu yaşamazsa, bir adakta bulunurdu.  “Şu çocuğum yaşarsa onu yahudi yapacağım” derdi.  Ve Yahudi bir aileye verir, çocuk o ailede büyürdü. Bu uygulama sonunda Medine’de oturan yahudi boyları içinde birçok yahudileşmiş ensar çocukları bulunuyordu.  

Musevi Nadîroğulları’nın, hiyanetleri sebebiyle Medine’den çıkarılmalarına karar verilince, artık İslâm’a girmiş bulunan ensar aileleri;  “Biz çocuklarımızı yahudileştirirken o dinin bizimkinden daha üstün olduğu inancında idik. Şimdi ise hak din İslâm geldi, çocuklarımızı onlardan alıp müslümanlaştıralım” dediler.

İşte bu olaylar üzerine; “Dinde zorlama yoktur” (Bakara 2/256 ), dinde  zorlamayı yasaklayan bu âyet gelince; Resûlullah yahudileşmiş ensar çocuklarına seçim hakkı verdi. Yahudilik’te kalmak isteyenleri İslâm’a girmeye zorlamadı.

Bu örnek uygulama islam tarihinde herkes için uygulanmış ve Müslümanların yönetimlerinde genel bir ilke olmuştur. Bu Ayet, (Bakara suresi 2/ 256.ayeti) bu anlamda laikliğin kaynağını oluşturmaktadır.

Peygamber efendimizin Medine’deki uygulamaları bu düzlemdedir. Medine’de yaşayan gayri Müslimlerle yaptığı “Medine Sözleşmesi” yönetimde laiklik anlayışının bir örneği/ifadesidir.

İslam tarihİnde de çeşitli dönemlerde (Teokratik ve Bizantinizm yönetim biçimleri yanında)   laiklik uygulaması şeklinde alınabilecek bir çok hukuki ve yönetimsel uygulamalar vardır.

Dolayısı ile İslamın Akıl ve naklin aynı seviyede esas kabul edildiği Sünni yorumu doğrultusunda;

İslami yönetim anlayışı; hiçbir dinin inançlarını esas almadan, bütün dinlere aynı mesafede kalarak, ötekileştirmeden, düşmanlaştırılmadan yapılan devlet yönetimi şeklindeki bir laiklik anlayışı ve insan hakları açısından, demokrasi kavramı ile örtüştüğü gibi, laiklik kavramı ile de örtüşmektedir.

İslami yönetimde, akaid/inanç ve ibadetler dinin sabiteleridir. Devleti İdare/Yönetim ise, Kur’an’da yönetim ile ilgili belirli ilkeler doğrultusunda, içtihatlarla yapılır. Asrı saadet ve Hulefa-i Raşidin dönemi bunu örnekleri ile doludur.

İslamda kutsal bir “İslam Devleti” anlayışı yoktur.

Evet İslamda “İslam Devleti” anlayışı yoktur. Ancak adalet, liyakat, emanet,vb. belirli ilkeler doğrultusunda müslümanların idaresinde yönetişim biçimi vardır.

Bu yönetişimin kaynağı ve meşruluğu millettir. İlk dört Halife’nin seçilmeleri bunun kaynağı/ uygulamasıdır.  “Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir” cümlesindeki Hakimiyet; Devlet, yönetim, otorite, güç manasına gelir.

Cumhuriyetin ilk yıllarında laiklik uygulaması ve Diyanet

Daha Cumhuriyet kuruluş aşamasında, Mustafa Kemal Atatürk’ün bir dizi istişareleri neticesinde: Muamelat/idare yani yönetişim iş ve işlemleri TBMM’ne;

Dini sabiteler, İnanç ve ibadet iş ve işlemleri Diyanet İşleri Başkanlığına; verilmiştir.

Merhum Ali Fuat   Başgil hocanın görüşlerindeki Özerklik konusuna gelince, TBMM özerkliği tamam.  Ancak Diyanet İşleri Başkanlığının özerkliği eksik kalmıştır. Diyanet İşleri Başkanları seçimle değil atama ile gelmektedir.  Onun için Diyanet İşleri Başkanın mesajları, onu bu makama getiren siyasi iradenin görüşleri ve siyasi uygulamalı paralelinde, hatta destek olmak şeklinde gerçekleşmekte, değilse bile öyle anlaşılmaktadır.

Osmanlı’da şeyhulislam’larda aynı konumda idi. (Kardeş katli ve Dürrizade fetvaları bu kabilden fetvalardandır.

Şayet TBMM gibi, Diyanet İşleri Başkanlığı da özerk bir yapıya kavuşturulsa (ki hiçbir yönetim erki şu ana kadar bunu istemedi) asıl manasında laiklik uygulaması gerçekleşmiş olacaktır.

İşte O zaman Diyanet İşleri Başkanları iktidarların siyasi icraatlarının savunucuları olarak görülen pozisyonlara düşmeyecektir.

Kaynaklar: Diyanet, İlmihal-II,258; Yunus Şahbaz, Maneviyatçılık ve Din ve Vicdan bağlamında Ali Fuad BAŞGİL’de Laiklik anlayışı.

5 YORUMLAR

  1. Çoğunluğu İslam üzerine olan bir milletin , Allah , kuran , ezan , İslam uğruna milyonlarca can vermiş bir milletin dinini nasıl görmezden geliyorsunuz. Evet Nebi kimseyi zorlamamistir ama Nebi ;kabilecilikten devlet düzenine geçen Arap milletinin oluşturduğu devlet yapısının dinini laik olarak belirttiğini hiç bir kaynakta ookumadım. Sanki devleti oluşturan insan değilde , bir cisim o yüzden dini olamaz. Devlet kademesinde hiç bir zevat İslam üzerine olmadığını belirtmemistir. O halde
    Atatürk’ün anayasa da bulunan devletin Din islamdir ibaresini çıkartarak ,” devletin dini laiktir” ibaresini koymasi hak değildir.

  2. Devletin dini İslam değilse neden peygamberimizin karikatür ünü yapan ülkelere kınama gönderiyor. TC. Devleti olarak kınama yapıyor, hükümet olarak değil. Yazışmalara bakın TC. Devleti dış ilişkiler bakanlığı olarak kınama yazısı gönderiyor. Budistlere ait bir karikatür çıkınca devletimizin kınama yazısı gönderdiğini hatırlamıyorum.Devletimizde miletimizde İslam üzerine.

  3. Siz sayın Erhan kişisine cevaben;

    Ali Fuat Başgil’e göre: “laik devlet, dinî akîde ve esaslara dayanmayan devlettir. Bu sistemde devlet ve din ilişkilerinde bir denge ve paralellik vardır; din ve devlet özerk olup, biri diğerine bağlanamaz. Fakat laik sistemlerde din ve siyasetin (yönetim) özerk olmasının, dinin toplum hayatında hiçbir etkisinin bulunmadığı biçiminde anlaşılması doğru değildir.

    Aksine din, çeşitli şekillerde insanların/fertlerin davranışlarını etkilemeye devam ederken, din anlayışları da siyasal sistemin yapısından etkilenmektedir”.
    Selamlar.

  4. hocam değerli yazılarınız için teşekkürler. yukarıda anlatmaya çalışmışınız ama gene noksan. devleti islamdan ayrı tutarsanız dünya devletlerinden farkınız olmaz. sadece dünyaya hizmet eden bir devlet anlayışı. islamdan sonra türk devletleri devlet başkanları dahil islam üzere olduğunu ve devletin görevlerinden bir tanesinin cihat olduğunu bildirmişlerdir. ve feth ettiği topraklara islamı götürmüşlerdir. bunları inkar mı edelim. islam devletleri hem dünya hem ukba için çalışmışlardır. dünya devletleri laik olduğunu bildirdi diye bizde maalesef onları örnek alıyoruz. zaten devletimiz ne zaman islamdan koptu o zaman zillet içinde olduk. islamdan kopan bir devlet laik değil, dinsizdir.

  5. Siz erhan kişisine;
    Değerli kardeşim İslam tarihindeki müslümanların kurduğu devletler, İslam ile anılmaz. Kurucuların isimleri ile anılır. ( Osmanlılar, Emeviler, Abbasiler vb.)
    Evet devletlerin dini yoktur. Dinli, dinsiz kelimeleri insanlar için kullanılır. Devletler için değil. Din devletlere değil insanlara indirilmiştir. Dinin teklifleri insanlaradır. Devletler aygıt olup ya müslümanlar yönetir, ya da gayri müslimler. Yöneticiler Müslümansa yönetişim prensiplerini İslamın everensel ilkelerinden alırlarsa İslami yönetim olur. İslam devleti olmaz. Almazlarsa İslami yönetim olmaz o kadar. Selamlar.

YORUM YAZ

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz